Klimat odwilży. Obrazy Marka Oberländera

Odwilż w podstawowym sensie oznacza ocieplenie i rozmarzanie – tak, że odsłania się to, co wcześniej było ukryte pod grubą warstwą lodu. Przez pryzmat odwilżowej metafory Piotr Słodkowski patrzy na twórczość Marka Oberländera, jednego z najważniejszych polsko-żydowskich malarzy lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, autora słynnego płótna Napiętnowani (1955). W klimacie odwilży po stalinizmie Oberländer postawił palące pytanie o miejsce polskich Żydów w gruntownie przeobrażonym świecie. Stanął przed zasadniczymi problemami: W jaki sposób Holokaust mógł być obecny w malarstwie? Na ile zaś – wprost przeciwnie – liberalizacja kultury nie przekładała się na odwilż pamięci o Zagładzie?

Słodkowski rekonstruuje przejmujące losy Oberländera: małomiasteczkowy Żyd i żołnierz Armii Czerwonej, który po powrocie z Rosji nie odnalazł rodziny; aktywny w PRL artysta i emigrant, który opuścił kraj pod naporem antysemityzmu; posiadacz polskiego paszportu i francuskiego titre de voyage, żyjący kolejno w kręgu czterech języków. Autor uważnie i z empatią przygląda się najważniejszym obrazom artysty i odnosi je do jego doświadczeń biograficznych oraz problemów dominujących XX wiek (faszyzm, antysemityzm, komunizm). Pyta wreszcie o odbiorców sztuki Oberländera. Omawia, jak postrzegano jego malarstwo w epoce, i zastanawia się, co możemy dostrzec w nim dzisiaj.

Piotr Słodkowski napisał świetną książkę. Ważną nie tylko dla specjalistów – historyków sztuki, lecz także dla wszystkich zainteresowanych nowym odczytaniem stosunków polsko-żydowskich w poholokaustowej i powojennej przeszłości; odczytaniem odkrywczo wyprowadzonym z artystycznych, wizualnych świadectw polskiej kultury.

prof. Ryszard Nycz

Książka Słodkowskiego jest nadzwyczaj ciekawym studium sztuki jednego artysty. Rozważania autora są płodne intelektualnie i inspirują wyobraźnię w konfrontacji z faktami. Bazują z jednej strony na skrupulatnej analizie dokumentów i krytyce źródeł archiwalnych, a z drugiej są pogłębioną i wnikliwą lekturą obrazów pozwalającą ominąć odniesienia „stylistyczne”, a w każdym detalu widzieć nową wskazówkę interpretacyjną.

prof. Andrzej Turowski

*

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.